1 stycznia 2010 roku wprowadzono zmiany w Ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług w zakresie miejsca świadczenia usług.

Miejsce opodatkowania usług – zasada ogólna

Zasada ogólna określa, iż miejscem świadczenia usług – w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika – jest miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą, posiada siedzibę lub stałe miejsce prowadzenia działalności.

Zgodnie z Art. 28a ustawy o VAT podatnikami są wszelkie podmioty  prowadzące działalność gospodarczą zgodnie z definicją zawartą w ustawie VAT, jak również osoby prawne zarejestrowane dla celów podatku VAT, lecz nie prowadzące działalności gospodarczej oraz inne podmioty prowadzące działalność lub dokonujące transakcji nieuznawanych za podlegające opodatkowaniu dostawy towarów lub świadczenia usług.

Tym samym, w przypadku świadczenia usług na rzecz podatników podatku VAT oraz osób prawnych, które nie są podatnikami podatku VAT w innym niż państwo siedziby usługodawcy państwie członkowskim, obowiązek ich rozliczenia będzie spoczywać, co do zasady na usługobiorcy. W związku z tym podatek będzie rozliczany przez nabywcę usługi w ramach tzw. reverse charge, czyli mechanizmu odwrotnego obciążenia. Mechanizm ten polega na samonaliczeniu podatku należnego z jednoczesnym prawem do jego odliczenia według zasad ogólnych. W konsekwencji, usługi nie powinny być obciążone podatkiem VAT w kraju świadczącego usługę.

Jednocześnie jednak na usługodawców nałożono dodatkowe obowiązki weryfikujące usługobiorców (wspólnotowych jak i z krajów trzecich) pod względem ich statusu. Szczególne znaczenie ma stwierdzenie, czy są oni podatnikami w rozumieniu art. 28a ustawy o VAT. Decydującym w tym względzie jest numer identyfikacyjny – VAT UE, w przypadku kraju unijnego lub inny numer o podobnym charakterze, w przypadku kraju trzeciego.

Usługobiorca nie może zostać uznany przez usługodawcę za podatnika, jeśli  nie poda stosownego numeru identyfikacyjnego nadanego mu przez państwo, w którym dane usługa ma być opodatkowana. Usługodawca dokonuje weryfikacji otrzymanego numeru za pomocą systemu VIES.

Miejsce opodatkowania usług świadczonych na rzecz osób niebędących podatnikami

W przypadku świadczenia usług na rzecz osób, które nie są podatnikami lub na rzecz podatników, gdy usługi te przeznaczone są na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych lub członków stowarzyszenia – miejscem świadczenia usług na rzecz podmiotów niebędących podatnikami jest miejsce, w którym usługodawca posiada siedzibę lub stałe miejsce zamieszkania.
W związku z tym, usługodawca zobowiązany jest do wystawienia zagranicznemu usługobiorcy faktury z polskim podatkiem VAT i rozliczyć ten podatek w Polsce.

Usługi, dla których nie ma zastosowania zasada ogólna

Usługi związane z nieruchomościami, kulturą, sztuką, sportem, edukacją oraz podobnymi usługami restauracyjnymi, transportowymi oraz turystycznymi – zasady określania miejsca ich świadczenia są identyczne, jeśli usługobiorcą jest podatnik lub podmiot niebędący podatnikiem.

Miejsce opodatkowania usług związanych z nieruchomościami

Miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami, w tym:

• usług świadczonych przez rzeczoznawców;
• pośredników w obrocie nieruchomościami;
• usług zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi;
• użytkowania i używania nieruchomości oraz
• usług przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak usługi architektów i nadzoru budowlanego,

jest miejsce położenia nieruchomości.

Nowelizacja ustawy obowiązująca od 1 stycznia 2010 roku, nie wprowadziła zmian odnośnie powyższej regulacji. Zasada ta obowiązuje w przypadku, gdy usługa związana jest z konkretną nieruchomością, której miejsce położenia da się zlokalizować. W przypadku, gdy powyższe usługi nie odnoszą się do konkretnej nieruchomości, a świadczone są na rzecz podatników, obowiązuje opodatkowanie wg zasady ogólnej, czyli według siedziby nabywcy usługi.

Miejsce opodatkowania usług transportowych

Usługi transportowe świadczone na rzecz podatników opodatkowane są w miejscu, w którym usługobiorca (będący podatnikiem) posiada stałe miejsce prowadzenia działalności. Nie ma tutaj znaczenia to, czy transport towarów na rzecz podatników odbywa się w ramach UE, czy też ma miejsce poza Unią Europejską.

W przypadku transportu pasażerskiego, usługi opodatkowane są w miejscu, w którym transport się odbywa, przy uwzględnieniu pokonanych odległości.

Krótkotrwały wynajem środków transportu

Miejscem świadczenia usług krótkoterminowego wynajmu środków transportu jest lokalizacja, w której te środki transportu rzeczywiście oddawane są do dyspozycji usługobiorcy. Krótkotrwały wynajem odnosi się do posiadania lub korzystania ze środka transportowego przez okres nieprzekraczający 30 dni, a w przypadku jednostek pływających – okres 90 dni. Pozostały wynajem środków transportu będzie opodatkowany według miejsca, w którym podatnik będący usługobiorcą, posiada siedzibę lub stałe miejsce prowadzenia działalności.

Miejsce opodatkowania usług turystyki

W odniesieniu do usług turystycznych, miejscem ich świadczenia jest lokalizacja, w której świadczący usługę posiada stałe miejsce prowadzenia działalności – siedzibę. W przypadku świadczenia tego rodzaju usług, obowiązek podatkowy spoczywa na usługodawcy, a nie usługobiorcy.

Przykład. Jeśli polskie biuro podroży świadczy usługi turystyczne na rzecz podatnika lub osoby niebędącej podatnikiem z Holandii, usługa ta podlega opodatkowaniu w Polsce. Gdyby jednak polskie biuro podroży miało swój oddział w Holandii i gdyby ten oddział dostarczał powyższą usługę, wtedy  podlegałaby ona opodatkowaniu w Holandii.

Miejsce opodatkowania usług restauracyjnych i cateringowych

Usług restauracyjne i cateringowe podlegają opodatkowaniu w miejscu ich faktycznego wykonywania. Wyjątek stanowi tu świadczenie usług restauracyjnych i cateringowych na pokładach statków, statków powietrznych lub pociągów, podczas części transportu pasażerów wykonanej na terytorium UE. Wówczas miejscem świadczenia usług jest miejsce rozpoczęcia przewozu osób.

Miejsce opodatkowania usług w dziedzinie kultury, sportu, sztuki, rozrywki, nauki itp.

Za miejsca świadczenia powyższych usług uznaje się lokalizację, w której usługi te są faktycznie świadczone. Zaś obowiązek podatkowy spoczywa na usługodawcy. Zasada ta obowiązuje bez względu na to kto jest odbiorcą usługi.

Zmiany VAT 2011

1 stycznia 2011 roku wprowadzono nowy przepis do ustawy o VAT, który stanowi, iż miejscem świadczenia usług wstępu na imprezy kulturalne, artystyczne, sportowe, naukowe, edukacyjne, rozrywkowe lub podobne, takie jak targi i wystawy, oraz usług pomocniczych związanych z usługami wstępu na te imprezy, świadczonych na rzecz podatnika, jest miejsce, w którym te imprezy faktycznie się odbywają.
Nowelizacja ta przeniosła miejsce świadczenia usług na rzecz podatników w dziedzinie kultury, sztuki itd. z miejsca faktycznego ich świadczenia do miejsca, gdzie usługobiorca ma siedzibę (bądź, gdzie ma miejsce stałego prowadzenia działalności). Wyjątek od tej zasady stanowią usługi wstępu na imprezy. One opodatkowane są w miejscu ich faktycznego świadczenia.

Jeśli jednak odbiorcami usług będą podmioty, które nie są podatnikami – miejscem świadczenia usług będzie miejsce gdzie usługa jest faktycznie wykonywana.

Miejsce opodatkowania usług niematerialnych

Mianem usług niematerialnych określa się następujące rodzaje usług:

• usługi sprzedaży praw lub udzielanie licencji i sublicencji, przeniesienia lub cesji praw autorskich, patentów, praw do znaków fabrycznych, handlowych, oddania do używania wspólnego znaku towarowego albo wspólnego znaku towarowego gwarancyjnego, albo innych pokrewnych praw;
• reklama;
• usługi doradcze, inżynierskie, prawnicze, księgowe oraz podobne usługi, a w szczególności usługi:
  • doradztwa w zakresie sprzętu komputerowego;
  • doradztwa w zakresie programowania;
  • prawnicze;
  • rachunkowo-księgowe;
  • badania rynków i opinii publicznej;
  • doradztwa w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej i zarządzania;
  • architektoniczne i inżynierskie – z wyjątkiem usług związanych z nieruchomościami;
  • w zakresie badań i analiz technicznych
• usługi w zakresie przetwarzania danych, dostarczania informacji oraz usługi tłumaczeń;
• usługi bankowe, finansowe, ubezpieczeniowe i reasekuracyjne, z wyjątkiem wynajmu sejfów przez banki;
• usługi dostarczania (oddelegowania) personelu;
• usługi wynajmu, dzierżawy lub innych o podobnym charakterze, których przedmiotem są rzeczy ruchome, z wyjątkiem środków transportu, za które uznaje się również przyczepy i naczepy oraz wagony kolejowe;
• usługi telekomunikacyjne;
• usługi nadawcze – radiowe i telewizyjne;
• usługi elektroniczne;
• usługi polegające na zapewnieniu dostępu do systemów gazowych lub elektroenergetycznych;
• usługi przesyłowe:
  • gazu w systemie gazowym,
  • energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym,
• usługi bezpośrednio związane z usługami, o których mowa w pkt. 11 i 12;
• usługi polegające na zobowiązaniu się do powstrzymania się od dokonania czynności lub posługiwania się prawem, o których mowa w pkt. 1-13.

Miejsce świadczenia usług niematerialnych uzależnione jest od kategorii usługobiorcy, na rzecz którego usługa jest wykonywana. Znaczenie ma czy odbiorca usługi jest podatnikiem, czy też podmiotem niebędącym podatnikiem z kraju trzeciego, czy też podmiotem niebędącym podatnikiem z kraju unijnego.

Usługi niematerialne na rzecz podatników unijnych i pozaunijnych

Usługi niematerialne świadczone na rzecz podatników unijnych oraz pozaunijnych, opodatkowane są w miejscu, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada stałe miejsce prowadzenia działalności. Zastosowanie ma tutaj zasada ogólna opodatkowania usług. W przypadku, gdy usługi niematerialne świadczone są przez polskiego podatnika na rzecz podmiotu zagranicznego będącego podatnikiem, muszą one być zawsze opodatkowane przez usługobiorcę w kraju jego siedziby.

Usługi niematerialne na rzecz podmiotów niebędących podatnikami z krajów trzecich

Owi podatnicy podlegają opodatkowaniu w kraju, w którym usługobiorca posiada siedzibę. Jeśli, np. polski doradca (podatnik) świadczy usługę doradczą dla obywatela amerykańskiego, usługa ta podlega opodatkowaniu w USA przez polskiego podatnika, który zobowiązany jest do rozliczenia się z podatku z fiskusem z USA.

Usługi  niematerialne świadczone dla podmiotu z kraju unijnego niebędący podatnikiem

W tym przypadku, do opodatkowania usługi zobligowany jest usługodawca, który dokonuje opodatkowania w kraju swojej siedziby.

Przykład. W przypadku, gdy polski doradca (podatnik) świadczy usługi doradcze w Holandii dla obywateli holenderskich, usługa ta podlega opodatkowaniu przez polskiego podatnika w Polsce.

Przy świadczeniu usług telekomunikacyjnych lub usług nadawczych radiowych i telewizyjnych dla podmiotów niebędących podatnikami, przez podatnika posiadającego siedzibę poza terytorium Wspólnoty, których faktyczne użytkowanie i wykorzystanie ma miejsce na terytorium państwa członkowskiego, na którym podmiot będący usługobiorcą ma siedzibę (stałe miejsce zamieszkania) – miejscem świadczenia tych usług jest terytorium państwa członkowskiego, na którym podmiot będący usługobiorcą ma siedzibę (stałe miejsce zamieszkania).